Sorovako, położona na indonezyjskiej wyspie Sulawesi, to jedna z największych kopalni niklu na świecie. Nikiel jest niewidoczną częścią wielu przedmiotów codziennego użytku: znika w stali nierdzewnej, elementach grzejnych w sprzęcie AGD i elektrodach w bateriach. Powstał ponad dwa miliony lat temu, kiedy wzdłuż aktywnych uskoków zaczęły pojawiać się wzgórza wokół Sorovako. Lateryty – gleby bogate w tlenek żelaza i nikiel – powstały w wyniku nieustannej erozji tropikalnych deszczów. Kiedy wjechałem hulajnogą pod górę, ziemia od razu zmieniła kolor na czerwony z krwistopomarańczowymi paskami. Widziałem samą fabrykę niklu, zakurzony, brązowy, szorstki komin wielkości miasta. Ułożone są w stosy opony małych ciężarówek wielkości samochodu osobowego. Drogi przecinają strome czerwone wzgórza, a ogromne sieci zapobiegają osuwaniu się ziemi. Piętrowe autobusy firmy górniczej Mercedes-Benz przewożą pracowników. Flagę firmy powiewają firmowe pickupy i ambulanse terenowe. Ziemia jest pagórkowata i podziurawiona, a płaska czerwona ziemia jest złożona w zygzakowaty trapez. Teren jest strzeżony drutem kolczastym, bramami, sygnalizacją świetlną i policją korporacyjną patrolującą obszar koncesyjny prawie wielkości Londynu.
Kopalnią zarządza spółka PT Vale, która jest częściowo własnością rządów Indonezji i Brazylii, a udziały w niej mają korporacje kanadyjskie, japońskie i inne międzynarodowe korporacje. Indonezja jest największym na świecie producentem niklu, a Vale jest drugim co do wielkości producentem niklu po Norilsk Nickel, rosyjskiej firmie eksploatującej syberyjskie złoża. W marcu, po rosyjskiej inwazji na Ukrainę, ceny niklu podwoiły się w ciągu jednego dnia, a handel na Londyńskiej Giełdzie Metali został zawieszony na tydzień. Takie wydarzenia sprawiają, że ludzie tacy jak Elon Musk zastanawiają się, skąd pochodzi ich nikiel. W maju spotkał się z prezydentem Indonezji Joko Widodo, aby omówić możliwe „partnerstwo”. Jest zainteresowany, ponieważ pojazdy elektryczne dalekiego zasięgu wymagają niklu. Bateria Tesli zawiera około 40 kilogramów. Nic więc dziwnego, że rząd Indonezji jest bardzo zainteresowany przejściem na pojazdy elektryczne i planuje rozszerzenie koncesji na wydobycie. W międzyczasie Vale zamierza zbudować dwie nowe huty w Sorovaco i zmodernizować jedną z nich.
Wydobycie niklu w Indonezji jest stosunkowo nowym zjawiskiem. Na początku XX wieku rząd kolonialny Holenderskich Indii Wschodnich zaczął interesować się swoimi „posiadłościami peryferyjnymi”, wyspami innymi niż Jawa i Madura, które stanowiły większą część archipelagu. W 1915 roku holenderski inżynier górniczy Eduard Abendanon poinformował, że odkrył złoże niklu w Sorovako. Dwadzieścia lat później przybył HR „Flat” Elves, geolog z kanadyjskiej firmy Inco, i wykopał dół testowy. W Ontario firma Inco wykorzystuje nikiel do produkcji monet i części do broni, bomb, statków i fabryk. Próby ekspansji elfów na Sulawesi zostały udaremnione przez japońską okupację Indonezji w 1942 r. Aż do powrotu Inco w latach sześćdziesiątych XX wieku nikiel pozostawał w dużej mierze niezmieniony.
Zdobywając koncesję na Sorovaco w 1968 r., Inco liczyło na czerpanie zysków z dużej ilości taniej siły roboczej i lukratywnych kontraktów eksportowych. Plan zakładał budowę huty, tamy zasilającej ją i kamieniołomu, a także sprowadzenie kanadyjskiego personelu do zarządzania tym wszystkim. Inco chciała bezpiecznej enklawy dla swoich menedżerów, dobrze strzeżonego północnoamerykańskiego przedmieścia w indonezyjskim lesie. Do jego budowy zatrudnili członków indonezyjskiego ruchu duchowego Subud. Jej liderem i założycielem jest Muhammad Subuh, który w latach dwudziestych XX wieku pracował jako księgowy na Jawie. Twierdzi, że pewnej nocy, gdy szedł, na jego głowę spadła oślepiająca kula światła. Zdarzało mu się to każdej nocy przez kilka lat i według niego otworzyło to „połączenie między boską mocą, która wypełnia cały wszechświat, a ludzką duszą”. W latach pięćdziesiątych zwrócił na niego uwagę John Bennett, brytyjski odkrywca paliw kopalnych i zwolennik mistyka George'a Gurdżijewa. Bennett zaprosił Subuha do Anglii w 1957 roku i wrócił do Dżakarty z nową grupą studentów z Europy i Australii.
W 1966 roku ruch stworzył nieudolną firmę inżynieryjną o nazwie International Design Consultants, która budowała szkoły i budynki biurowe w Dżakarcie (zaprojektował także plan zagospodarowania przestrzennego Darling Harbour w Sydney). Proponuje ekstraktywistyczną utopię w Sorovako, enklawie oddzielonej od Indonezyjczyków, z dala od chaosu kopalń, ale w pełni przez nich zapewnionej. W 1975 roku kilka kilometrów od Sorovako wybudowano ogrodzone osiedle z supermarketem, kortami tenisowymi i klubem golfowym dla pracowników zagranicznych. Prywatna policja pilnuje terenu i wejścia do supermarketu. Inco dostarcza energię elektryczną, wodę, klimatyzatory, telefony i importowaną żywność. Według Katherine May Robinson, antropolożki, która prowadziła tam badania terenowe w latach 1977–1981, „kobiety w bermudzkich spodenkach i bułkach jechały do ​​supermarketu, aby kupić mrożoną pizzę, a następnie zatrzymywały się na przekąskę i picie kawy na świeżym powietrzu. Klimatyzowany pokój w drodze do domu to „nowoczesna mistyfikacja” z domu znajomego.
Enklawa jest nadal strzeżona i patrolowana. Teraz w domu z zadbanym ogrodem mieszkają tam wysocy rangą indonezyjscy przywódcy. Ale przestrzenie publiczne są porośnięte chwastami, popękanym cementem i zardzewiałymi placami zabaw. Część bungalowów została opuszczona, a ich miejsce zajęły lasy. Powiedziano mi, że ta luka jest wynikiem przejęcia Inco przez Vale w 2006 r. i przejścia z pracy na pełny etat na pracę na umowę zlecenie oraz z bardziej mobilnej siły roboczej. Rozróżnienie między przedmieściami a Sorovako jest obecnie czysto klasowe: menedżerowie mieszkają na przedmieściach, robotnicy w mieście.
Sama koncesja jest niedostępna, prawie 12 000 kilometrów kwadratowych zalesionych gór otoczonych płotami. Obsadzonych jest kilka bram, a drogi są patrolowane. Aktywnie eksploatowany obszar – prawie 75 kilometrów kwadratowych – jest ogrodzony drutem kolczastym. Pewnej nocy jechałem motocyklem pod górę i zatrzymałem się. Nie widziałem hałdy żużla ukrytej za granią, ale obserwowałem pozostałości stynki, która wciąż miała temperaturę bliską lawy, spływającą z góry. Zapaliło się pomarańczowe światło, a potem w ciemności uniosła się chmura, rozprzestrzeniając się, aż została rozwiana przez wiatr. Co kilka minut niebo rozświetla nowa erupcja wywołana przez człowieka.
Osoby niebędące pracownikami mogą zakraść się do kopalni tylko przez jezioro Matano, więc wziąłem łódź. Następnie Amos, który mieszkał na brzegu, poprowadził mnie przez pola pieprzu, aż dotarliśmy do podnóża czegoś, co kiedyś było górą, a teraz jest pustą skorupą, nieobecnością. Czasem można odbyć pielgrzymkę do miejsca pochodzenia i być może właśnie stąd pochodzi część niklu w przedmiotach, które towarzyszyły mi w podróżach: samochodach, samolotach, hulajnogach, laptopach, telefonach.
Editor London Review of Books, 28 Little Russell Street London, WC1A 2HNletters@lrb.co.uk Please provide name, address and telephone number.
The Editor London Review of Books 28 Little Russell Street London, WC1A 2HN Letters@lrb.co.uk Please provide name, address and phone number
Czytaj w dowolnym miejscu dzięki aplikacji London Review of Books, którą można teraz pobrać w App Store na urządzenia Apple, Google Play na urządzenia z systemem Android i Amazon na Kindle Fire.
Najważniejsze informacje z najnowszego numeru, nasze archiwa i blog, a także aktualności, wydarzenia i ekskluzywne promocje.
Aby zapewnić najlepszą jakość korzystania z tej witryny, wymagana jest obsługa JavaScript. Zmień ustawienia przeglądarki, aby zezwolić na uruchamianie treści JavaScript.